Sosyal Medya Gazeteciliği

Dijital Devrimin Haberciliğe Etkisi

Son yirmi yıl içerisinde sosyal medya, haber üretimi ve tüketimi süreçlerinde devrim niteliğinde değişiklikler yaratmıştır. Geleneksel gazetecilik normları ve yöntemleri, sosyal medya platformlarının sunduğu hız, erişim ve etkileşim olanaklarıyla yeniden şekillenmektedir. Artık haberler, olayların yaşandığı anda geniş kitlelere ulaşmakta ve bu sayede haber döngüsü daha dinamik bir hale gelmektedir. Twitter, Facebook, Instagram gibi platformlar, sadece bireylerin sosyal etkileşim araçları olmaktan çıkıp, aynı zamanda önemli birer haber kaynağı haline gelmiştir.

Bu dijital dönüşüm, haberin doğasını, gazetecinin rolünü ve medya etiğini köklü bir şekilde etkilemektedir. Geleneksel medyanın sınırlamalarını aşarak geniş kitlelere erişim sağlama imkânı, aynı zamanda bilgi kirliliği ve doğruluk sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Sosyal medya gazeteciliği, hız ve etkileşim avantajlarının yanı sıra, doğrulama süreçlerinin zorlukları ve etik ikilemleriyle de yüzleşmektedir.

Anahtar Kelimeler: Sosyal medya gazeteciliği, Hikâye anlatıcılığı, Teyit, Kaynak, Yanlış bilgi

Giriş

Web 2.0 teknolojisinin gazetecilik alanında yarattığı en önemli yeniliklerden birisi, tüketiciyi üretici konumuna getirmesidir. Bu durum; haberin kimin tarafından, hangi prensiplere göre ve hangi yöntemlerle üretildiği gibi habercilik pratikleri üzerinde değişiklikler yaratmaktadır. Haberin üretim aşamasındaki kaynakların değişimi de haberin yapısı, okuyucuya ulaşma biçimi ve okuyucu nezdinde ne şekilde karşılık bulduğunu etkilemektedir (Aycin, 2021). Bu bağlamda, ortaya koyulan enformasyonun güvenilirliği ve haber üretim sürecinde gerçekleşebilecek etik ihlaller, ayrı bir tartışma alanı yaratmaktadır. Haber ve bilgi toplamanın, üretmenin, dağıtmanın ve geliştirmenin modern tekniği sosyal medya gazeteciliğidir. Adından da anlaşılacağı üzere sosyal medya, geleneksel gazeteciliğe göre daha hızlı ve daha duyarlı olan ancak hatalı ve sıklıkla gerçekler ve doğrulardan ziyade popüler görüşlere dayanan bu gazetecilik türünde kilit bir rol oynamaktadır. Sonuç olarak sosyal medya gazeteciliği, gazeteciler, ajanslar ve hatta işsiz ve profesyonel olmayan yazarlar ile fikir üreticileri, kanaat önderleri ve politikacılar tarafından çeşitli konularda içerik oluşturmak ve bunları Twitter, Instagram ve Facebook gibi sosyal medya platformlarında paylaşmak için kullanılan çok çeşitli web tabanlı uygulamaları, teknolojileri ve platformları kapsamaktadır. Sosyal medya çağı hızla genişliyor. Telefonlarımızdan haberlere hızlı bir şekilde erişebiliyoruz ve sıklıkla bir olay meydana geldikten birkaç dakika sonra bildirimler alarak güncel haberlerden haberdar oluyoruz. Haberlere telefonlarımız ve diğer elektronik cihazlarımız aracılığıyla daha kolay ulaşabilir hale geldikçe gazetelerin fiziksel kopyalarına olan ihtiyaç da azalıyor (Harper, 2010).

Haberlere nasıl ulaşıyoruz?

Günümüzde gazete ve süreli yayınları mobil cihazlarımızdan okumak yeni normal haline gelmiştir. İnsanlar artık internetten ücretsiz olarak ulaşabilecekleri gazeteler için bayiye gitmek ve para ödemek istemiyorlar. İngiltere, Amerika, Almanya, Fransa gibi ülkelerde bile büyük gazete ve dergi şirketleri bu değişime ayak uydurmak zorunda kaldılar ve artık haber ve makalelerinin çok büyük kısmını internet üzerinden ücretsiz olarak sunuyorlar. Yine çoğu medya kuruluşunun artık daha geniş bir kitleye ulaşmak için Twitter(X), Instagram ve Facebook gibi sosyal medya hesapları var (Boyd, 2015).

Sosyal Medyanın Gazetecilik Üzerindeki Etkisi

Dijital çağda sosyal medya, haberlerin bildirilme, paylaşılma ve tüketilme biçiminde devrim yarattı. Facebook, Twitter ve Instagram gibi platformların yükselişiyle birlikte gazeteciler artık gerçek zamanlı bilgiye eşi benzeri görülmemiş bir erişim ve izleyicileriyle doğrudan bir iletişim hattına sahip. Bu durum gazetecilik alanında derin bir etki yaratarak hem hikayelerin anlatılma şeklini hem de gazetecinin modern medya ortamındaki rolünü dönüştürdü. Gazetecilik zaman içinde hep değişti ve değişmeye de devam edecek. Gazeteciler cihazların ve sosyal medyanın hızlı dünyasına uyum sağlamak zorundalar, peki bu durum geleneksel gazeteciliği nasıl etkiledi? Gazeteciler artık uzun hikayeler yazmak zorunda değil; bunun yerine bir tweet, Instagram paylaşımı veya Facebook gönderisinde bir haberin ya da makalenin ana hatlarını vurgulayabilirler. Hikâye anlatma sanatı artık eskisi kadar gerekli değil; okuyucular günlük aktivitelerine devam ederken hızlı okuma istiyor; insanlar nadiren oturup tüm bir gazeteyi okuyor; okuyucu sekiz ya da daha fazla sayfayı çevirmek zorunda kalmadan belirli bir şeyi okumak istiyor ve sosyal medya bir hikâyeyi saniyeler olmasa da dakikalar içinde okumalarına izin veriyor (Susan Vermeer, 2020). Amerika’da Pew Araştırma Merkezi’nin yakın zamanda yaptığı bir araştırmaya göre, gazetecilerin ve editörlerin %94’ü sosyal medyayı çoklukla mesleği dahilinde kullanıyor ve bunların çoğunluğu hikayelerini, haberlerini tanıtmak ve izleyicileriyle bağlantı kurmak için sosyal medyada aktifler (Gottfried, 2024). Ancak sosyal medya herkese göre olmadığı gibi her zaman hoş bir deneyim de sunmaz. Aynı Pew araştırması, gazetecilerin yarısından fazlasının sosyal medyada en az bir kez tacize uğradığını ve tehdit edildiğini ortaya koymuştur.

Haberlerin Sosyal Medya Aracılığıyla Demokratikleştirilmesi

Sosyal medyanın gazeteciliği etkilemesinin en önemli yollarından biri haberleri demokratikleştirmesidir. Geçmişte haber kuruluşları bilginin yayılması konusunda tekel konumundaydı ve gazeteciler haberlerin bekçisi olarak hareket ediyordu. Sosyal medyanın ortaya çıkmasıyla birlikte, akıllı telefonu ve internet bağlantısı olan herkes, olayları olduğu gibi bildiren bir vatandaş gazeteci haline gelebilir. Bu durum, geleneksel haber kaynaklarının gözden kaçırmış olabileceği kullanıcı tarafından oluşturulan içeriklerin, son dakika haberlerinin ve görgü tanıklarının ifadelerinin çoğalmasına yol açtı.

Bir Araştırma ve İletişim Aracı Olarak Sosyal Medya

Sosyal medyada kişiler paylaşımları ile günlük yaşamada mümkün olmayacak kadar hızlı bir şekilde birbirlerini etkileme gücüne sahiptir. Öyle ki bir kişinin sosyal medyadaki etki gücü gündelik yaşamda olduğundan kat kat büyük olacaktır (Atalay, 2020). Sosyal medya aynı zamanda gazetecilerin geniş bir kaynak ve bağlantı ağına erişimini de sağladı. Twitter gibi platformlar gazetecilerin uzmanları, politikacıları ve görgü tanıklarını takip edebildiği ve onlarla etkileşime geçebildiği sanal haber odaları haline geldi. Bu da gazetecilerin bilgi toplamasını, gerçekleri doğrulamasını ve potansiyel görüşmecilere ulaşmasını kolaylaştırdı. Buna ek olarak, sosyal medya gazetecilerin izleyicileriyle gerçek zamanlı olarak etkileşime geçmesine olanak tanıyarak daha önce mevcut olmayan doğrudan bir iletişim hattı açmıştır.

Sosyal Medya Çağında Hikâye Anlatıcılığı

Sosyal ağları insan beynine benzetirsek, tıpkı beynin tek bir nöronun yapamayacağı şeyleri yapması gibi sosyal ağlar da tek bir kişinin yapamayacağı şeyleri yapmaktadır (Ünal, 2020). Sosyal medya hikayelerin anlatılma şeklini de değiştirdi. Geleneksel haber makaleleri ve yayınları zaman ve yer kısıtlamaları ile sınırlıydı ve gazetecileri karmaşık hikayeleri sınırlı sütun ve paragraflara sığdırmaya zorluyordu. Sosyal medya platformları ise fotoğraf, video ve infografik gibi multimedya unsurlarının kullanımıyla daha derinlemesine hikâye anlatımına olanak tanımaktadır. Bu da gazetecilerin izleyicileri için daha zengin ve daha sürükleyici bir deneyim sunmalarını sağladı.

Viral Haber Fenomeni

Sosyal medyanın modern gazetecilik üzerindeki bir diğer önemli etkisi de “viral haber” olgusudur. Sosyal medyada ilgi gören hikayeler hızla orman yangını gibi yayılabiliyor ve birkaç saat içinde milyonlarca insana ulaşabiliyor. (Bullard, 2015). Bu, farkındalık yaratmak ve önemli konulara destek sağlamak için güçlü bir araç olsa da gazeteciler için bilginin doğruluğunu kontrol etme ve doğrulama açısından zorluklar da yaratmaktadır. Hız ihtiyacı ve bir haberi ilk duyuran olma baskısı bazen yanlışlıkların ve yanlış bilgilerin yayılmasına neden olabilir.

Geleneksel İş Modellerinin Bozulması

Ayrıca sosyal medya, gazeteciliğin geleneksel iş modelini de altüst etti. Basılı reklam gelirlerindeki düşüşle birlikte, haber kuruluşları içeriklerinden para kazanmanın yeni yollarını bulmak zorunda kaldı. Birçoğu web sitelerine trafik çekmek ve dijital aboneliklerini artırmak için sosyal medya platformlarına yöneldi. Ancak bu durum, haber kuruluşları sosyal medya şirketlerinin algoritma ve politikalarından etkilenebileceğinden, gazeteciliğin bağımsızlığı ve dürüstlüğü konusunda endişelere yol açmıştır.

Kaynaklarla İlişki

Sosyal medya platformları, sektör liderleri, uzmanlar ve potansiyel kaynaklarla bağlantı kurmak için doğrudan bir kanal sağlar. Gazeteciler önemli kişileri takip ederek ve onlarla etkileşime geçerek değerli ilişkiler kurabilirler. Örneğin, hükümet yetkilileriyle Twitter üzerinden etkileşim kurmak yalnızca güven inşa etmekle kalmaz, aynı zamanda iş birliği ve bilgi paylaşımı için yollar açar.

Teyit

Anlık bilgi çağında, gerçekleri doğrulamak çok önemlidir. Gazeteciler, birden fazla güvenilir kaynaktan gelen bilgileri çapraz referanslandırarak sosyal medyayı sorumlu bir şekilde kullanabilirler. Son dakika haberlerini resmî açıklamalar ve güvenilir haber kaynakları aracılığıyla teyit etmek, gazetecilik dürüstlüğünü koruyarak doğruluğu sağlar.

Gazetecilik için Sosyal Medya Kullanımının Faydaları:

Hikayeleri Keşfetmek: Twitter gibi web siteleri, son dakika haberleri ve o anda trend olan konular için gerçek bir madenidir.

Topluluk ve Güven Oluşturma: İzleyicilerle doğrudan etkileşim, izleyici katılımı için gerekli olan topluluk ve güven duygusunun yaratılmasına yardımcı olur.

Kaynak Oluşturma: Sosyal medya kullanımı, olası kaynaklar ve uzmanlarla temas kurmayı kolaylaştırır.

Bilgi Ortamında Gezinme: Bilginin doğrulanması, doğruluğunu teyit etmek için çeşitli kaynaklardan elde edilen verilerin karşılaştırılmasını ve zıtlaştırılmasını içerir.

Küresel Erişim: Küresel Bir Kitleye Ulaşmak Gazeteciler, çalışmalarını geniş ve çeşitli bir kitleye yayma becerisine sahiptir.

Sosyal Medyayı Gazetecilik için Kullanmanın Zorlukları:

Yanlış Bilgi: Güvenilir bilgi bulmak için gürültüyü ayıklamak zor olabilir.

Etik İkilemler: Hız ile doğruluğu dengelemek ve tarafsızlığı korumak.

Aşırı Bilgi Yükü: Sosyal medyadaki büyük veri hacmi etkin bir filtreleme gerektiriyor.

Güvenlik Endişeleri: Kaynakların korunması ve gazetecilerin güvenliğinin sağlanması.

Sonuç

Sosyal medya bugün, genel itibarıyla gazetecilik üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olsa da gazeteciler için bazı olumlu gelişmeleri de getirmiştir. Gazeteciler araştırmalara sınırsız erişebildikleri ve başka türlü kolay kolay kurulamayacak bağlantıları keşfedebildikleri için, sosyal medyadaki sürekli bilgi akışı bu mecrayı haberler için bir üreme alanı haline getiriyor. Twitter, saniyede 6.000’den fazla tweetin atıldığı ‘Son Dakika’ haberlerini yaymak için oldukça başarılı bir mikroblog. Ancak haberlerin ömrünü kısalttığı için, bir gazeteci onlardan bir hikâye oluşturana kadar etkisini yitiriyor hatta eskiyor.

Sosyal medya gazeteciliği, dijital çağın getirdiği hızlı ve geniş erişim imkânı sayesinde habercilik pratiğinde köklü değişikliklere yol açtı. Bu yeni gazetecilik biçimi, geleneksel yöntemlerin ötesine geçerek anlık bilgi akışı, kullanıcı etkileşimi ve geniş kitlelere ulaşma konusunda önemli avantajlar sunmaktadır. Ancak bu avantajlar, bilgi doğruluğu, etik ihlaller ve dezenformasyon gibi ciddi zorlukları da beraberinde getirmektedir. Etik standartların korunması son derece önemlidir. Gazeteciler, özellikle hassas bilgileri ele alırken dikkatli olmalıdır. Kriz durumlarında, doğruluğa hızdan daha fazla öncelik vermek ve doğrulanmamış içerikleri paylaşmaktan kaçınmak, güvenilirliği ve kamu güvenini korumak için esastır.

Sosyal medya platformları, haber üretimi ve dağıtımında önemli bir rol oynarken, gazetecilerin doğrulama süreçlerine daha fazla dikkat etmeleri ve etik standartlara uymaları gerekliliğini de ortaya koymaktadır. Bu yeni medya ortamında, gazetecilerin yanı sıra medya tüketicilerinin de bilinçli ve eleştirel bir yaklaşım geliştirmesi önemlidir. Doğru bilgiye ulaşma ve dezenformasyondan korunma konusunda kullanıcıların da aktif bir rol oynaması gerekmektedir.

Sosyal medya gazeteciliği, dijital çağın dinamiklerini ve toplumun değişen medya tüketim alışkanlıklarını yansıtan önemli bir olgudur. Gelecekte bu alanın daha da gelişeceği ve yeni teknolojik yeniliklerle birlikte daha fazla fırsat ve zorluklarla karşılaşacağı aşikardır. Gazetecilerin ve medya tüketicilerinin bu dönüşüm sürecine uyum sağlaması, daha sağlıklı ve güvenilir bir bilgi ekosisteminin oluşmasına katkı sağlayacaktır.

Sosyal medyanın modern gazetecilik üzerinde derin bir etkisi olmuştur. Yurttaş gazetecilere ve görgü tanıklarına ses vererek haberleri demokratikleştirmiştir. Gazetecilere kaynaklara ve bağlantılara eşi benzeri görülmemiş bir erişimin yanı sıra izleyicileriyle doğrudan bir iletişim hattı sağladı. Hikayelerin anlatılma şeklini değiştirerek daha derinlemesine ve sürükleyici hikâye anlatımına olanak sağladı. Bununla birlikte, bilginin doğruluğunu kontrol etme ve doğrulama açısından da zorluklar yarattı ve gazeteciliğin geleneksel iş modelini bozdu. Sosyal medya gelişmeye devam ettikçe, gazetecilerin doğruluk, dürüstlük ve hesap verebilirlik ilkelerini korumak için bu yeni medya ortamına uyum sağlamaları ve bu ortamda gezinmeleri çok önemlidir.

_{Gürkut Gürsoy, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Ana Bilim Dalı}

Kaynakça

Atalay, G. E. (2020). Alternatif Olma Açısından Sosyal Medya Ağları. G. E. Atalay içinde, Yeni Medya ve Alternatif Gazetecilik (s. 48-50). İstanbul: Hiperyayın.

Aycin, T. (2021). Haber Üretiminde Değişen Kaynaklar . Dijital Çağda Yeni Bir Habercilik Türü: SEO Haberciliği. İstanbul, Türkiye: İstanbul Üniversitesi SBE Genel Gazetecilik YL Tezi.

Boyd, K. C. (2015). Eastern Michigan University. EMICH: https://commons.emich.edu/mcnair/vol8/iss1/4/ adresinden alındı

Bullard, S. B. (2015). Editors Use Social Media Mostly to Post Story Links. Sage Journals, Volume 36, Issue 2.

Gottfried, J. (2024, Ocak 31). Americans’ Social Media Use. Pew Research Center: https://www.pewresearch.org/internet/2024/01/31/americans-social-media-use/ adresinden alındı

Harper, R. A. (2010). The Social Media Revolution: Exploring the Impact on Journalism and News Media Organizations. inquiriesjournal.com: http://www.inquiriesjournal.com/articles/202/the-social-media-revolution-exploring-the-impact-on-journalism-and-news-media-organizations adresinden alındı

Susan Vermeer, D. T. (2020). Online News User Journeys: The Role of Social Media, News Websites, and Topics. DIGITAL JOURNALISM, s. VOL. 8, NO. 9, 1114–1141.

Ünal, A. T. (2020). Sosyal Medya Gazeteciliği: Geleneksel Medyadan Yeni Medyaya Geçiş. G. E. Atalay içinde, Yeni Medya ve Alternatif Gazetecilik (s. 46-48). İstanbul: Hiperyayın.